Een kleine toelichting vooraf; Ik leg de werking van de clicker uit aan mijn paarden via de oefening ‘voedsel weigeren’. Het paard mag pas het voer in mijn hand pakken, zodra hij de klik van de clicker heeft gehoord.
Als ik start met deze oefening, kennen mijn paarden het commando voor achterwaarts al en kan ik ze ook overal aanraken. Het paard heeft respect voor mij en voor mijn ruimte: er word (óók bij het zien van voer) niet dwars door mij heen gelopen.
Bij het aanleren van deze oefening zal je (vooral in de beginfase) ontzettend veel aan achterwaarts hebben, dus het is écht van belang dat je paard dit kent en goed uitvoert. Begin sowieso altijd pas aan een oefening als je het idee hebt dat jij en je paard er (mentaal en fysiek) klaar voor zijn en je je bedacht hebt hoe je de oefening wil aanleren.
Nou, laten we gauw beginnen – voordat ik nog dreigender overkom!
Ik werk in de vrijheidsdressuur dus met een clicker (zo’n klein plastic doosje dat een superirritant KLAK-geluid maakt en dat eigenlijk voor honden is bedoeld) en voedselbeloningen. Dit hoeft niet; als jij je paard(en) wil trainen zonder voedselbeloningen of clicker, kan dit ook. Het is waar jij je het prettigst bij voelt en waar jouw voorkeur bij ligt. Dit is echter wel de manier die ik persoonlijk dagelijks gebruik, en daarom zal ik deze manier van trainen verder toelichten.
Het principe van de clicker is heel simpel; je vraagt een oefening, je paard voert deze oefening (correct) uit, je drukt op je kleine plastic vriend – KLAK! – en geeft je paard daarna een voedselbeloning. De Grote Boze Streep in die zin is er niet voor niets.
De clicker zegt namelijk eigenlijk tegen je paard: ‘Goed Gedaan! Dít is goed, nú krijg je een beloning!’
En daarvoor, voor die klik, he-le-maal niet. Je paard hoeft dus niet te bedelen, zich op te dringen of ongevraagd zijn gehele arsenaal aan aangeleerde kunstjes uit de stal te trekken, want een voedselbeloning krijgt hij toch niet. Geen klik = geen voer. Klik = voer.
Die klik kan het paard weer alleen verdienen als hij een gevraagd kunstje uitvoert. Voor ongevraagde kunstjes wordt niet geklikt, waardoor er direct ook nooit een (voedsel)beloning voor gegeven zal worden. Als jij vóór een klik een voedselbeloning zou geven, valt het hele nut van de clicker weg en weet je paard ook niet wanneer hij nou wel, en niet beloond wordt. De klik is het signaal dat aangeeft dat er een beloning komt.
Overigens zit er nog een heel verhaal vast aan het niet belonen van spontane oefeningen, en ik vertel hier meer over in het hoofdstuk ‘Wat te doen met ongevraagde oefeningen?’
Soms, in bepaalde gevallen, beloon ik namelijk wél als mijn pony’s iets ongevraagd doen.
Maar goed – hoe leer je de oefening ‘voedsel weigeren’ nu aan? Eigenlijk wil je er gewoon bij je paard in rammen dat hij pas het voedsel in je hand aan mag nemen als hij de blikkerige KLAK heeft gehoord. Zo leert je paard (uiteindelijk) de gouden regel ‘Klik = voer’.
Zowel Lieve als Chicka heb ik dit op dezelfde manier bijgebracht, alhoewel Chicka hier aanzienlijk langer over heeft gedaan. Het vergt namelijk veel van het geduld van een paard om niet direct elk minuscuul brokje in zijn allesomvattende zicht weg te snaaien, en Chicka had, helemaal van zichzelf, daar gewoon absoluut, totaal niets van. Haar geduld heb ik volledig op moeten kweken, maar inmiddels kan Chicka het net zo goed als Lieve.
Net zoals bij iedere andere oefening, begin je gemakkelijk, met kleine stapjes. Je laat aan je paard zien dat je voer in je hand hebt – een paar brokjes, bijvoorbeeld – en sluit daarna je hand. Je mag best een stevige vuist maken, afhankelijk van het vreetzuchtige enthousiasme van je paard.
In het geval dat hij echt gevaarlijk gebrand is op het voer, kun je (desnoods) een obstakel plaatsen tussen jou en je paard. Zo kan hij wel makkelijk bij je hand, maar word jij zeker nooit geplet. Eigenlijk zou dit niet nodig moeten zijn; als je paard echt respect voor je heeft, zal hij nooit dwars door je heen lopen. Als jij dit echter een fijne situatie vind, moet je dat zeker doen.
Een andere optie is dat er een tweede persoon aanwezig is bij de oefening, die kan helpen als je paard zich begint te gedragen alsof ie in een Western leeft.
Het is van belang – op welke manier je het dan ook aanpakt – dat je paard voor de klik geen enkel brokje te pakken krijgt.
Ik gebruik in de beginfase altijd tegelijkertijd het stemcommando ‘wachten’, dat ik de gehele oefening blijf herhalen. Het is een hulpsteuntje voor de paarden, dat je uiteindelijk alleen nog maar hoeft te gebruiken om het begin van de oefening aan te geven – ik laat het tegenwoordig zelfs helemaal weg, het is niet meer nodig.
Je paard zal in het begin aan je gesloten hand gaan likken, duwen of misschien wel bijten. Dit mag allemaal niet. Je zegt duidelijk ‘Nee!’ en zet je paard in de achteruit. Hij hoeft niet meters van je weg te gaan – een stap is voldoende – want het doel van de oefening is niet achterwaarts. Je wil alleen maar duidelijk maken dat het niet oké is dat hij zojuist aan je hand heeft gezeten, en dat hij daarom van je af moet gaan. De nadruk leg je op het straffende effect van het achterwaarts, niet op het achterwaarts zelf. Het achteruit zetten is een consequentie van zijn gedrag. Dit blijf je doen zodra je paard aan je hand zit.
Op een gegeven moment zal je paard met een beetje een verloren blik voor zich uit gaan kijken, met zijn hoef gaan schrapen of kauwen met zijn mond. Zodra je paard met ook maar íets anders bezig is dan met jouw hand met voer, klik je en duw je als de bliksem de brokjes in zijn mond. Het is belangrijk dat na de klik de brokjes snel volgen, anders legt je paard de connectie niet tussen de klik en het voer. In het begin zal hij namelijk niet begrijpen waarom hij die brokjes nu plotseling wél mag hebben.
Dit herhaal je een paar keer; het is belangrijk dat je telkens klikt als je paard niet aan je hand zit, maar let hierbij ook op dat je paard tijdens het wachten niet steeds hetzelfde gedrag laat zien. Anders denkt je paard dat hij beloond wordt voor het (bijvoorbeeld) schrappen met zijn voet, in plaats voor het afblijven van je hand.
Als je duidelijk kan zien dat je paard bewust van je hand afblijft, kun je het eens proberen met een open hand. Verwacht hierbij niet dat je paard meteen een halve minuut kan wachten; neem al genoegen met vijf seconden, of zelfs één. Het gaat niet om de duur van het afblijven, maar nog steeds puur om het afblijven zelf. Dat is al moeilijk genoeg.
Als je paard eens een uitglijder maakt en met de snelheid van het licht op je hand afkomt, zeg dan snel ‘Nee!’ en kijk hoe hij reageert. Als hij zijn ongeplande vreetbui staakt en dus reageert op jouw vocale correctie, wacht dan nog een seconde en klik dan. Ondanks zijn fout is het hoofddoel van de oefening, ‘afblijven van het voer’, nog steeds bereikt en laat je paard juist zien dat hij de oefening begrijpt; hij pakt het voer immers pas ná de klik.
Schrokt je paard juist alles weg en negeert hij je volledig, zet hem dan in de achteruit en ga weer terug naar je gesloten hand. Als je merkt dat het weer beter gaat, probeer het dan weer eens met open hand.
Het kan lang duren voordat je paard deze oefening volledig met open hand kan, en het is ook niet erg als je af en toe terug moet gaan naar de gesloten hand. Het opbouwen van de duur van de oefening duurt nog véél langer en hoe lang je viervoeter maximaal van het voer af kan blijven verschilt per paard. Het ene mens is van nature ook geduldiger dan het andere.
Let op: als je paard netjes overal vanaf blijft en pas op jouw commando een voedselbeloning wegsnaait, wil dat nog niet zeggen dat hij de werking van de clicker daadwerkelijk compleet begrijpt. Je hebt er bij deze oefening namelijk vooral de nadruk op gelegd dat hij het voedsel dat voor zijn neus zweeft, pas mag aannemen als hij de klik heeft gehoord. Klik = voer. Wat hij echter vaak nog (gedeeltelijk) moet ontdekken, is dat de clicker ook kan belonen voor andere dingen dan alleen het o-zo-geduldige wachten. Je paard wordt hierbij beloond voor het uitvoeren van een bepaalde beweging, in plaats van het wachten op de beloning zelf.
Dit is echter het geval bij álle kunstjes – behalve ‘wachten op voedsel’ – dus het is wel zo handig dat je paard dit gaat begrijpen. Geen zorgen; je paard zal dit principe razendsnel oppakken – er is hier niet echt sprake van iets nieuws leren, maar meer van iets (nog) beter gaan begrijpen.
Door het ‘voedsel weigeren’ weet je paard namelijk wél al wat die blikkerige KLAK inhoudt; hij wordt beloond. Waarvoor – en vooral, waarom – is voor hem nog even de vraag, maar dat zal jij hem eens ponyhaarfijn uit gaan leggen.
Hier zijn kleine oefeningen ideaal voor; je paard voert de beweging uit die jij van hem wilt hebben, bijvoorbeeld schudden met zijn hoofd, en dan klik je. Vanzelfsprekend volgt daarna dan het voer – en dat weet je paard al. Na een paar keer is de connectie gelegd door je paard, het gaat als het ware vanzelf.
Geduld heb je dus zeker nodig voor deze basisoefening, vooral omdat de meeste paarden dit juist he-le-maal niet hebben. Uiteindelijk zal je echter ontzettend veel aan dit ‘voedsel weigeren’ hebben, want het legt je paard de functie van de clicker uit. Zelfs als je clickerloos door het leven gaat, is dit Vreetlust Verminderen de moeite van het aanleren waard – dus sla deze oefening zeker niet over!
Tot de volgende keer!